Ulga na złe długi w VAT to narzędzie, które ma na celu ochronę przedsiębiorców przed negatywnymi skutkami zatorów płatniczych. Mechanizm ten pozwala na obniżenie podatku należnego przez dostawcę towarów lub wykonawcę usług w sytuacji, gdy jego klient nie uregulował należnego zobowiązania. Z drugiej strony dłużnik ma obowiązek korekty podatku naliczonego (lub w niektórych przypadkach zwiększyć podatek należny).
Informacje wstępne o uldze na złe długi w VAT
Wprowadzenie tej ulgi miało na celu zapobieganie sytuacjom, w których nabywca korzystałby z prawa do odliczenia VAT, mimo że nie przekazał należności dostawcy. Pierwsza wersja tego mechanizmu została wprowadzona 1 czerwca 2005 roku. Od tego czasu nastąpiło szereg zmian, które ułatwiały i upraszczały skorzystanie z tego narzędzia. Ostatnia zmiana weszła w życie 1 października 2021 roku w ramach tzw. pakietu SLIM VAT 2. Chociaż ten pakiet zmian był zapowiadany jako usunięcie długiej listy niepotrzebnych obowiązków, które dotychczas ciążyły na przedsiębiorcach, to w praktyce, w zakresie ulgi na złe długi zmiany zostały wymuszone wyrokiem TSUE. W wyroku z 15 października 2020 roku1 wydanym w trybie prejudycjalnym TSUE wskazało, że „Artykuł 90 dyrektywy Rady 2006/112/ WE (…) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, które uzależniają obniżenie podstawy opodatkowania podatkiem od wartości dodanej (VAT) od warunku, by w dniu dostawy towaru lub świadczenia usług, a także w dniu poprzedzającym dzień złożenia korekty deklaracji podatkowej mającej na celu skorzystanie z tego obniżenia dłużnik był zarejestrowany jako podatnik VAT i nie był w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji, zaś wierzyciel był w dniu poprzedzającym dzień złożenia korekty deklaracji podatkowej nadal zarejestrowany jako podatnik VAT”. Trzeba przyznać, że oprócz wytkniętej przez TSUE niezgodności z dyrektywą ustawodawca wprowadził także wydłużenie terminu dokonania korekty z dwóch do trzech lat.
Ulga na złe długi umożliwia wierzycielowi osiągnięcie kilku efektów:
- zmniejsza zobowiązanie podatkowe w podatku od towarów i usług albo umożliwia odzyskanie zapłaconego wcześniej podatku,
- poprawia płynność finansową,
- jest formą nacisku na dłużnika, bowiem organy podatkowe po korekcie podatku należnego uzyskają wiedzę o niezapłaceniu należności za fakturę i będą weryfikować czy dłużnik w swojej deklaracji skorygował własne odliczenie podatku.
Po tych wszystkich zmianach ulga na złe długi stała się bardzo prostym do stosowania narzędziem. Wymaga jednak wymaga zwrócenia uwagi na kilka szczegółów.
Warunki formalne stosowania ulgi
Uprawnienie wierzyciela do stosowania obniżenia podatku należnego od przeterminowanych faktur uregulowane jest w art. 89a ustawy o podatku od towarów i usług.
Podatnik może skorygować podstawę opodatkowania oraz podatek należny z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona. Nieściągalność wierzytelności uważa się za uprawdopodobnioną, w przypadku gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze. Ustawodawca nakazuje termin płatności liczyć od dnia określonego w umowie lub na fakturze. Gdy terminy te są różne, to może powstać wątpliwość. Wydaje się, że termin należy liczyć od późniejszego z tych dni. Tak samo należy uwzględniać późniejsze uzgodnienia stron co do przesunięcia terminu płatności. Są bowiem one uzgodnieniami modyfikującymi treść pierwotnie zawartej umowy. Warto jednak zwraca uwagę na formę dokonywania tych uzgodnień, tak by były one faktycznie dokonane skutecznie. Wziąć także należy pod uwagę ograniczenia zawarte w art. 7 i art. 13 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, w szczególności w umowach między dużym przedsiębiorcą będącym dłużnikiem, a wierzycielem będącym małym przedsiębiorcą. Przepisy te co do zasady ograniczają termin zapłaty do 60 dni liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi.
Korekta dotyczy również podstawy opodatkowania i kwoty podatku przypadającej na część kwoty wierzytelności, której nieściągalność została uprawdopodobniona.
By dopuszczalna była korekta, na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której dokonuje się korekty wierzyciel musi być podatnikiem zarejestrowanym jako podatnik VAT czynny. Zatem korekty nie można dokonać m.in. w przypadku zakończenia wykonywania działalności gospodarczej, zawieszenia jej bez zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o dokonywaniu czynności, powrotu do zwolnienia podmiotowego z podatku czy w wypadku gdy z jakiegoś innego powodu naczelnik urzędu skarbowego wykreślił podatnika z rejestru.
Kolejnym warunkiem jest czas, w którym można dokonać korekty. Aktualnie korekta podatku należnego jest możliwa, jeżeli od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 3 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona. Jeżeli z uprawnienia tego korzystamy korygując wcześniej złożoną deklaracje, to złożenie korekty deklaracji musi nastąpić w tym 3 letnim okresie, z małym zastrzeżeniem, o którym poniżej.
Dodatkowy wymóg przewidziany jest w wypadku dłużników innych niż podatnicy zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, czyli głównie konsumentów lub inne podmioty korzystające ze zwolnień z VAT. W tym wypadku ustawodawca wymaga także, by:
- wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego lub
- wierzytelność została wpisana do rejestru długów prowadzonego na poziomie krajowym, lub
- wobec dłużnika ogłoszono upadłość konsumencką na podstawie odrębnych przepisów.
Pierwsza z przesłanek musi być rozpatrywana łącznie. Musi istnieć prawomocne orzeczenie sądu (np. nakaz zapłaty, wyrok) i tytuł wykonawczy z niego wynikający musi zostać skierowany na drogę postępowania egzekucyjnego. Ta przesłanka nie jest spełniona w wypadku gdy tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny z dobrowolnym poddaniem się egzekucji, któremu nadano klauzulę wykonalności. Akt notarialny nie jest bowiem orzeczeniem sądu, nawet gdy sąd nadał mu klauzulę wykonalności.
Rejestry długów prowadzone są na podstawie ustawy z dnia z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Aktualnie cztery podmioty prowadzą takie rejestry. Są to2: BIG InfoMonitor S.A., Krajowe Biuro Informacji Gospodarczej S.A., Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej S.A., oraz ERIF Biuro Informacji Gospodarczej S.A. Wpis wierzytelności wymaga przejścia procedury wskazanej w ustawie, w ramach której dłużnik może składać sprzeciwy.
Trzecia możliwość to ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez dłużnika. Sam fakt ogłoszenia upadłości jest wystarczający. Co do zasady postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania. Postępowania upadłościowe są udostępniane w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Jest to jawny rejestr prowadzony przez Ministra Sprawiedliwości.
Podsumowując, podatnik może skorygować podstawę opodatkowania oraz podatek należny jeżeli:
- dotyczy wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona, przez co rozumie się upływ 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze,
- na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej jest podatnikiem VAT czynnym,
- od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 3 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona,
- oraz, w wypadku dłużników innych niż podatnicy VAT czynni, wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego lub wierzytelność została wpisana do rejestru długów prowadzonego na poziomie krajowym, lub wobec dłużnika ogłoszono upadłość konsumencką na podstawie odrębnych przepisów.
Jak wypełnić deklarację z ulgą na złe długi
Wraz z wprowadzeniem deklaracji JPK_V7 uchylono obowiązek sporządzania odrębnego zawiadomienia o dokonanych korektach. Aktualnie korekta obejmuje odpowiednie wypełnienie deklaracji JPK_V7 oraz ujęcie w części ewidencyjnej wpisów zawierających informacje o dokumentach będących podstawą korekty. Prawidłowo wypełniona deklaracja JPK_V7 wraz z częścią ewidencyjną wypełnia obowiązek zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o dokonanych korektach z tytułu ulgi na złe długi.
W deklaracji JPK_V7
- w pozycji P_19 oraz P_20 należy uwzględnić obniżenie odpowiednio podstawy opodatkowania i kwoty podatku, a
- w pozycji P_69 i P_69 wskazać odpowiednio wysokość korekty podstawy opodatkowania i korekty kwoty podatku.
Niezmiernie istotne jest uwzględnienie korekty we właściwej deklaracji. Zgodnie z art. 89a ust. 3 korekta może nastąpić w rozliczeniu za okres, w którym nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną, pod warunkiem że do dnia złożenia przez wierzyciela deklaracji podatkowej za ten okres wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie. Podatnik nie może sobie wybrać okresu, w którym dokonuje korekty. Nie może przede wszystkim robić tego dla wygody w okresie bieżącym.
W wypadku gdy podatnik złożył już deklarację za okres, w którym nastąpiło uprawdopodobnienie nieściągalności, a podatnik nie skorzystał w niej z ulgi na złe długi, jest on uprawniony do skorygowania tej deklaracji i uwzględnienia w niej kłopotliwych wierzytelności. Ma to olbrzymie znaczenie w kontekście wierzytelności innych niż podatnik VAT czynny dłużników, dla których przewidziane są dodatkowe wymogi wymienione wyżej. Uzyskanie prawomocnego wyroku sądu czy wpisu w rejestrze dłużników może przecież trwać. Należy jednak pamiętać cały czas o ograniczeniu prawa do korekty, który upływa po 3 latach, licząc od końca roku, w którym została wystawiona faktura.
Po skorygowaniu wcześniejszej deklaracji mogło wyniknąć z niej zmniejszenie zobowiązania podatkowego albo zwiększenie nadwyżki podatku naliczonego nad należnym albo zobowiązanie podatkowe nie wystąpi, a w jej miejsce powstanie nadwyżka podatku naliczonego nad należnym.
Jeżeli podatnik uregulował wcześniej zobowiązanie podatkowe wynikające z pierwotnej deklaracji, to powstała nadpłata podatku. Podatnik może złożyć wniosek o zaliczenie tej nadpłaty na poczet innych zobowiązań podatkowych, złożyć wniosek o zwrot tej nadpłaty albo czekać aż organ z urzędu zaliczy ją na poczet innych zaległości podatkowych. Wniosek można złożyć za pośrednictwem e‑Urzędu Skarbowego (formularz NAD-ZP), jako pismo ogólne przez ePUAP lub w formie pisemnej. Zaliczenie nadpłaty następuje z dniem złożenia wniosku. Jeżeli jednak organ będzie nadpłatę zaliczał z urzędu, to zaliczenie nastąpi z dniem wydania postanowienia o zaliczeniu. Niektóre urzędy skarbowe faktycznie zwracają te nadpłaty na rachunek bankowy, ale moim zdaniem nie warto czekać, tylko należy składać wniosek i dysponować nadpłatą zgodnie z wolą podatnika.
Zmiana wysokości nadwyżki podatku naliczonego nad należnym po złożeniu korekty deklaracji będzie wymagała także skorygowania kolejnych deklaracji w zakresie kwoty z przeniesienia. Składając korektę deklaracji podatnik może też złożyć wniosek o zwrot na rachunek bankowy tej części nadwyżki, która powstała w wyniku korekty deklaracji. Dzięki temu nie będzie konieczności korygowania kolejnych deklaracji.
Naczelny Sąd Administracyjny zajmował się sprawą ujęcia przez podatnika korekty w niewłaściwej deklaracji, tj. w innym okresie niż w okres, w którym następowało uprawdopodobnienie nieściągalności. Sąd ten w wyroku z dnia 21 października 2014 roku3 orzekł, iż podatnik ma prawo korekty obu deklaracji – tej błędnej, w której ujął korektę w uldze na złe długi, i tej właściwej, w której powinien ująć tą korektę. O ile nie dopuszcza się przy tym oszustwa ani nie doprowadza uszczerbku dla budżetu państwa. NSA wskazał, że korekta tych deklaracji następuje na podstawie art. 81 § 1 ordynacji podatkowej i może zostać wykonana aż do przedawnienia zobowiązania podatkowego. Wyrok ten co prawda został wydany w innym stanie prawnym, ale nie sposób nadal odmówić mu słuszności i aktualności skoro mechanizm ulgi na złe długi był od tego czasu tylko upraszczany.
Księgowanie ulgi na złe długi w PKPiR oraz w księgach rachunkowych
Ulga na złe długi w VAT nie podlega księgowaniu w podatkowej księdze przychodów i rozchodów u wierzyciela. Nie wypływa ona na przychody ani koszty uzyskania przychodu.
Ustawa o rachunkowości wprost nie odnosi się do ulgi na złe długi. Zatem to jednostka powinna w swojej polityce rachunkowości określić reguły księgowania tych operacji. Należy przy tym wziąć pod uwagę przede wszystkim zasadę ostrożności.
W opracowaniach spotkałem się z trzema podejściami księgowania ulgi na złe długi przez wierzyciela.
W pierwszym wariancie4 wskazano na księgowanie na kontach:
- Wn — Rozrachunki z tytułu VAT należnego,
- Ma — Pozostałe rozrachunki albo Rozrachunki publicznoprawne.
Drugi wariant5 obejmuje zastosowanie konta rozliczeń międzyokresowych:
- Wn — Rozrachunki z tytułu VAT należnego,
- Ma — Pozostałe rozliczenia międzyokresowe.
Trzeci wariant uwzględnia księgowanie odpisu aktualizującego
- Wn — Rozrachunki z tytułu VAT należnego,
- Ma — Odpisy aktualizujące wartość należności.
Zwróćmy uwagę, jak wpływa na sumę bilansową każdy z tych wariantów. Może to mieć przełożenie np. na kwestie limitów związanych z obowiązkiem badania sprawozdania finansowego czy stosowanymi uproszczeniami przy sporządzaniu sprawozdań finansowych.
Moim zdaniem trzeci wariant jest najbardziej optymalnym w praktyce księgowej, z zastosowaniem automatów księgowych. Dokonywanie odpisów aktualizujących wartość należności w uldze na złe długi w VAT może zostać połączone na tych samych kontach księgowych z odpisami aktualizującymi należności przedawnione, zgodnie z zasadą ostrożności, których dokonuje się w kwotach netto.
Uregulowanie długu przez dłużnika po dokonaniu korekty
Uregulowanie długu przez dłużnika, po złożeniu przez wierzyciela deklaracji uwzględniającej korektę podatku należnego, rodzi po stronie wierzyciela obowiązek zwiększenia podstawy opodatkowania oraz kwoty podatku należnego. Musi tego zwiększenia dokonać w rozliczeniu za okres, w którym należność została uregulowana. Dotyczy to także przypadku gdy kłopotliwa wierzytelność została zbyta. W przypadku częściowego uregulowania należności lub zbycia części wierzytelności podstawę opodatkowania zwiększa się w odniesieniu do uregulowanej lub zbytej części. Należy zauważyć, że w rozumieniu przepisu przez zbycie należy traktować każdy przelew wierzytelności, chociażby miał on charakter zwrotny, np. powiernicze przeniesienie wierzytelności.
Obowiązek zwiększenia podstawy opodatkowania oraz kwoty podatku należnego po uzyskaniu zapłaty przez dłużnika faktur objętych wcześniej korektą w ramach ulgi jest sankcjonowany na zasadach właściwych dla podatku od towarów i usług oraz zgodnie z Kodeksem karnym skarbowym jako wykroczenie skarbowe albo przestępstwo skarbowe. Podatek sankcyjny w wysokości do 30% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego, kwoty zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe określany jest na zasadach wskazanych w art. 112b ustawy o podatku od towarów i usług.
Ulga na złe długi pomiędzy podmiotami powiązanymi
W aktualnym stanie prawnym nie istnieją ograniczenia w stosowaniu ulgi na złe długi w VAT pomiędzy podmiotami powiązanymi. Przed 1 lipca 2015 roku takie ograniczenie istniało.
Przypisy
- Wyrok TSUE z dnia 15 października 2020 roku w sprawie C‑335/19 E. Sp. z o.o. Sp. k. przeciwko Ministrowi Finansów ↩︎
- Źródło: https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/wykaz-biur-wykonujacych-dzialalnosc-gospodarcza, dostęp: 2024-10-27 ↩︎
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 października 2014 r., I FSK 1536/13 ↩︎
- “Ulgę za złe długi można ująć w ewidencji na różny sposób” — Dziennik Gazeta Prawna 29 czerwca 2015 r. ↩︎
- Tamże ↩︎
2 komentarze
Pingback: Ulga na złe długi w VAT u dłużnika - Biuro 365 - dla księgowych i biur rachunkowych
Pingback: Archiwum wiadomości: dowody i dokumentacja w biurze rachunkowym - Biuro 365 - dla księgowych i biur rachunkowych